Cholera ontnam Adrianus Brand (1836-1905) drie kinderen

Signalement van
Adrianus  Brand (1836-1905)

Adrianus Brand was geboren op 1-2-1836 in Dubbeldam als tweede zoon van Hendrik Brand (1806-1896) en Adriana Stam (1811-1869). Daarmee is Adrianus zowel een nakomeling van mijn voorouder Huijg Hendriksen Brand (1723-1810), als van mijn voorouder Leendert Teunisse Stam (±1735-1811). 

Adrianus Brand was slechts ca. 1,50 m. lang. Zijn aangezicht was rond, zijn voorhoofd laag, zijn neus spits, zijn mond gewoon en zijn kin rond. Zijn ogen waren blauw en zijn haar en wenkbrauwen waren blond. Hij trouwde op 12-4-1861 in Dubbeldam met Pietertje van Dongen. Zijn vader en haar moeder waren als getuigen aanwezig. Pietertje is geboren op 5-1-1832 in Dubbeldam. Haar vader, de blonde Pieter van Dongen (1803-1846)*, was ten tijde van Pietertje's huwelijksinzegening reeds overleden. Pietertje's moeder, die wèl bij haar huwelijk aanwezig was, was Anna Verkuijl (1800-1892).
In de periode 1862-65 kregen Adrianus Brand en Pietertje van Dongen drie kinderen: Pieter op 31-1-1862, Adriana op 23-3-1863 en Hendrik op 14-7-1865 in Dubbeldam.

In 1866 brak cholera uit in Nederland. In de 19e eeuw waren er nauwelijks middelen voorhanden om cholera te bestrijden, hoewel langzamerhand wel het vermoeden was ontstaan dat cholera zich via vervuild drinkwater verspreidde. Men wist echter nog niet van bacteriën. Drinkwater werd toendertijd nog uit de rivier, gracht of sloot gehaald. Ook waren de secreetputten vaak dicht bij het oppervlakte water gelegen.
Cholera begint meestal met onduidelijke symptomen, waarna hevige aanvallen van diarree en overgeven volgen. Daardoor gaat veel vocht versloten, zodat een cholerapatiënt al binnen een dag uitgedroogd kan zijn. De ogen vallen in, de handen en voeten worden koud. Vaak overleed een patiënt na 3-4 dagen, maar soms al binnen een paar uur, nadat de eerste verschijnselen werden geconstateerd. De meeste dodelijke slachtoffers vielen onder kwetsbare groepen als zuigelingen en bejaarden. Sommige patiënten herstelden.

De kerk van Dubbeldam

Eind april 1866 werden de eerste gevallen van cholera ontdekt in Rotterdam. In sommige wijken van Rotterdam werd één op drie mensen door cholera getroffen. De snelheid waarmee cholera om zich heen greep veroorzaakte grote angst. Een algemene gebedendag  werd door de hervormde synode afgekondigd voor 22 juli. Hoewel sommigen dergelijke samenkomsten gevaarlijk vonden, vanwege de kans op besmetting, waren kerkbesturen er van overtuigd dat dit het beste was wat je kon doen tegen ziekte. Toch werden overleden cholera patiënten niet meer de kerk in gedragen, maar onmiddellijk met hygiënische voorzorgsmaatregelen en zonder verdere poespas (soms in noodgraven) ter aarde besteld. Nadien werd de herdenkingsplechtigheid in de kerk verricht.

De cholera uitbraak van 1866-67 kostte in Nederland het leven aan meer dan 21.000 mensen. Van deze sterfgevallen vond 75% plaats in de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht en dan met name in de steden.
De 4-jarige Pieter Brand overleed op 17-8-1866 rond 5 uur 's-middags. Zijn 1-jarige broertje Hendrik overleed de volgende morgen rond 5 uur 's-morgens. De 3-jarige Adriana overleed 3 dagen later op 22-8-1866 rond het middaguur. Adrianus Brand en Pietertje van Dongen waren in 4 dagen tijd hun 3 kinderen kwijt geraakt.

Overlijdensacte van de 3-jarige Adriana Brand

Op 20-7-1867 in Dubbeldam kregen Adrianus en Pietertje opnieuw een zoontje genaamd Pieter. Een nieuwe dochter Adriana werd aldaar geboren op 24-8-1869. Adrianus verloor zijn moeder Adriana Stam op 57-jarige leeftijd op 15-2-1869 in Dubbeldam. Zijn jongste twee kinderen, Hendrik (1872-75) en Anna (1875-81), zijn beiden jong gestorven.
De enige overlevende zoon, Pieter Brand, is op 6-8-1891 in Dubbeldam getrouwd met Toontje van Eck, dochter van Nicolaas van Eck en Johanna Brand*. Zij kregen 8 kinderen in Dordrecht. Pieter Brand is overleden op 28-5-1951 in Dordrecht, 83 jaar oud.
De enige overlevende dochter, Adriana Brand, is op 13-5-1896 in Dubbeldam getrouwd met Albert Vermeij (1865-1956). Ook zij kregen kinderen. Adriana Brand is overleden op 13-1-1948 in Dordrecht, 78 jaar oud.

Pietertje's moeder, Anna Verkuijl, is overleden op 1-2-1892 in Dubbeldam en was toen ruim 91 jaar oud. De vader van Adrianus, Hendrik Brand, is overleden op 10-5-1896 in 's-Gravendeel en was 89 jaar oud. Adrianus Brand zelf is overleden op 8-2-1905 in Dubbeldam, 69 jaar en 7 dagen oud. Pietertje van Dongen bereikte de respectabele leeftijd van 94 jaar en is overleden op 1-5-1926 in Dordrecht.

* Ook met Pietertje van Dongen en Johanna Brand heb ik voorouders gemeen.

Bronnen: RegionaalArchiefDordrecht.nl, WieWasWie.nl, De cholera-epidemie van 1866, J.W. Koten: Cholera, grote sterfte in de 19e eeuw, ook voor de genealoog relevant, FamilySearch.org, VergetenVerleden.nl en nl.Wikipedia.org.